Halve dualiteit
home info publicaties zoeken



Status: Klaar, nog controleren     Laatste (geregistreerde) bijwerking: 2023-03-17   




"Halve dualiteit"

Halve dualiteit bestaat uiteraard niet. Of beter gezegd: in de realiteit bestaat het niet, maar het is wel een veel gekoesterde en diep gewortelde illusie. Als illusie bestaat het wel (1).

In werkelijkheid bestaat halve dualiteit niet.

Twee voorbeelden:
* Stel dat we een groep mensen hebben, een klas op school, een groep op kamp, of weet ik veel. Deze groep is nogal lastig en is ook te groot. Iemand komt op het idee om de groep te splitsen in "goeden" en "slechten", "dan hebben we ten minste één goede groep". Uiteraard zal er een verschil zijn tussen beide groepen - dat is er trouwens altijd - maar na verloop van tijd zal je merken dat onder de "goeden" zich ook "slechten" bevinden, en omgekeerd. Dit lukt dus niet.
* Het tweede voorbeeld is letterlijk een schoolvoorbeeld, meerbepaald uit de les over magnetisme (vak natuurkunde). Om magnetisme aan de leerlingen uit te leggen, en om er proeven mee te doen, worden vooral twee soorten magneten gebruikt, met name "de staafmagneet" en de "hoefijzermagneet". De staafmagneet is - zoals de naam het zegt - staafvormig. En om het geheel didactisch voor te stellen is de magneet geschilderd in twee kleuren, met name zwart en rood; zwart voor de (magnetische) noordpool, en rood voor de zuidpool (of net andersom, dat weet ik niet meer, en het doet er hier ook niet toe). Stel dat je de magneet middendoor zaagt, wat heb je dan? Uiteraard twee stukken, een rood stuk en een zwart. Willicht verwacht je dat het zwarte deel de noordpool is, en het rode de zuidpool. Mis, dit is niet zo. Je hebt twee gewone magneten (minder krachtig dan de oorspronkelijke), met elk opnieuw één kant noordpool en de andere kant zuidpool. De magnetische polen vormen één geheel, en deze kan je niet uit elkaar halen.
Tot zover twee voorbeelden waar je misschien "halve dualiteit" zou verwachten, maar waar die niet blijkt te bestaan.


Halve dualiteit bestaat wel als illusie, en het is een diepgewortelde

Wat wordt met "halve dualiteit" (2) dan bedoeld? Meestal wordt het gebruikt bij goed en kwaad of aanverwante (moraal, ethiek, en dergelijke). Meestal hebben we het over het goede. Het goede. Het goede, punt. Punt? Inderdaad punt. Eigenlijk is er nog het kwade ook, maar dit wordt doodgezwegen.
Persoonlijk stel ik mij de vraag: "hoe dood is doodgezwegen?". Het kwade bestaat ook (voor wie er zou aan twijfelen), maar dit is taboe. Deze houding is zo kenmerkend voor onze westerse samenleving (in wat we "het Oosten" noemen, komt ze veel minder voor).
De achterliggende houding van het negeren van "het negatieve" is (hoofdzakelijk toch) het geloof "als je er geen aandacht aan schenkt, verdwijnt het wel vanzelf". Een geloof zoals een ander, maar is het wel zo? Uit de psychologie leren we dat deze visie op zijn minst hoogst twijfelachtig is. Uit de natuurkunde (o.a. bovengenoemd voorbeeld van magnetisme) weten we dat polen gewoon niet te scheiden zijn.

Wat zijn de gevolgen van een dergelijk geloof? Ik pik er één uit, met name lijden. Als er geen kwaad is - het is er wel, maar het wordt genegeerd - dan kan je het ook niet bestrijden, want het bestaat niet. Op een vraag als "wat is de betekenis van het lijden?" bestaat er geen antwoord, want er is geen tegenpool. En zonder tegenpool zou ik ook niet weten wat de betekenis van lijden zou kunnen zijn.


Bewuste, onderbewuste en onbewuste, een klassieke benadering.

Even een klein kort stukje - eenvoudig voorgestelde - psychologie (3)
Hetgeen waarvan wij - via het persoonlijke ik - bewust zijn, noemen we "het bewuste". Er speelt zich heel veel in onze psyche (grieks voor ziel) af, waarvan we ons helemaal niet bewust zijn, dit noemen we "het onbewuste". Tussen bewuste en onbewuste is er "een tussenstrook", die meestal tot het onbewuste behoort, maar bewust kan gemaakt worden. Persoonlijk ervaar ik soms wanneer ik 's nachts wakker wordt, dat ik veel helderder kan denken dan overdag, en toegang heb tot bepaalde zaken, waar ik overdag niet bij kan (4). Dit is een voorbeeld van wat ik hier "tussenstrook" noem. (5)


Het onbewuste, je beste vriend of grootste vijand.

Vele mensen zijn bang van hun eigen onbewuste, van zichzelf, en dan ook van stilte. Dit bang zijn is niet zonder reden. Je onbewuste kan je beste vriend zijn, maar ook je grootste vijand. Of nog anders uitgedrukt: je onbewuste kan een prachtige bloem zijn, maar ook een middeleeuwse kerker. (6)
In de Bhagavad Gita * staat:

Voor degene die zijn lagere natuur overwonnen heeft door Zijn hulp, is het Zelf een vriend, maar voor degene die dat niet gedaan heeft, is Het een vijand. (BG VI,6)

Of min of meer gelijkaardig uit het Thomasevangelie * (logion 70):

Jezus sprak: "Dat wat gij in u hebt zal u redden als gij het uit uzelf voortbrengt. Wanneer gij dat wat gij in u hebt niet zult voortbrengen dan zal het u doden."


Meestal gebruik ik niet de hierboven geschetste structuur van bewuste, onderbewuste en onbewuste, maar een structuur van "bewuste", "kanaal" en "collectieve lagen". (7)
Even de drie begrippen toelichten.
Onder bewuste versta ik nagenoeg hetzelfde als hierboven geschetst.
Het kanaal zie ik als verbinding tussen "mijn kleine ik" en "wie IK echt ben". Wie IK echt ben, dat zijn ongetwijfeld vooral of uitsluitend collectieve lagen. Mijn ware IK maakt deel uit van Het Grote IK. Mystici beschrijven trouwens - in heel gebrekkige woorden "want dat kan niet anders" (8) - dergelijke ervaringen.

Over dit "kanaal" wil ik het even hebben. Dit kanaal kan vervuild, of zelfs bijna verstopt zitten, en dan hebben we heel veel tijd nodig om het te ontstoppen. Met wat is dit kanaal allemaal vervuild? Met frustraties, jaloezie, angst, en vul maar aan.
Het kanaal ontstoppen en zuiveren is voor velen een levenswerk. Na lang zwoegen verlangt de mens naar wat licht, en ziet uiteindelijk een klein lichtje. Maar dit kleine lichtje (oorspronkelijk lijkt het slechts "een lichtje in de duisternis" (9)) bevindt zich diep in ons. En - wat velen er niet bijzeggen - je moet door je eigen vuilnis en duisternis heen om erbij te geraken. En telkenmale wordt je hierbij geconfronteerd met vroeger opgeladen karma. (10)

Voor wie "kiest voor halve dualiteit" (voor wie alles wat negatief is, taboe is), is de rekening vlug gemaakt. Rekening? Er is geen rekening, er is niets op te lossen, want er is geen probleem, negativiteit bestaat gewoonweg niet. Het enige probleem dat er kan zijn is dat de tafel wat begint te wiebelen. De tafel wiebelen? Ja, doordat er wat te veel onder de vloermat werd geveegd.

Het probleem bij een dergelijke houding is dat we op wat we het negatieve noemen helemaal geen controle meer hebben. Doordat we het negeren gaat het recht naar ons onbewuste, en daar gaat het als het ware gaan gisten, en we weten helemaal niet wat eruit komt.
In het Hindoeïsme is Shiva zowel de God van de Schepping als de God van de Vernietiging. Wij zien vernietiging als iets negatiefs. Stel dat je geen enkel huis meer mag afbreken - want afbreken is vernietigen - dan staat het landschap na verloop van tijd vol met onbewoonbare krotten, en renoveren kan ook al niet, want daar moet je ook stukken voor afbreken. Als we het willen, kunnen we vrij gemakkelijk inzien dat het negeren van "al het negatieve" gewoon niet vol te houden is.

De essentie van de westerse dualiteit is de of-of-logica *, waarbij maar al te vaak in termen van goed en kwaad gedacht wordt. Deze heeft zo een verscheurende invloed op ons, het scheurt ons a.h.w. in tweeën, dat wij het niet meer aankunnen en dat we de negatieve pool van ons gaan afstoten. Slechts wanneer je beide polen gaat samenvoegen in een en-en-relatie kan je het probleem oplossen.
Het is wel zo dat er een periode van uiteengaan - van "het goede" en "het kwade" - nodig is, te vergelijken met de jeugd in de puberteit en in de adolescentie, die ook (in die levensfase) afstand neemt van hun ouders en van de generatie voor hen (11). Een tijdelijk spanningsveld is noodzakelijk om een eigen mening te vormen (anders blijf je in de voetsporen van je ouders lopen, en het is de bedoeling dat we een eigen persoonlijkheid worden, en geen "fotocopie" van onze ouders) (12).

Om af te sluiten nog een kort stukje diepzinnige wijsheid

Wie het witte kent en het zwarte behoudt,
wordt een voorbeeld voor de wereld;
wanneer hij een voorbeeld voor de wereld is,
zal hij niet van de eeuwige deugd afdwalen
en terugkeren tot het beginsel.
(fragment uit nr. 28 van de de Tao Te Ching *)



(1) Meer hierover bij maya *.

(2) Voor alle duidelijkheid, de term "halve dualiteit" is een eigen term ("eigen brouwsel" *), die officieel niet bestaat. Het roept wel een bepaald beeld op, en daarom wordt het hier gebruikt.

(3) Het lijkt mij dat bewustzijn oneindig is, en dat pers je uiteraard niet samen in enkele alinea's, zelfs niet in meerdere bibliotheken. Dit indachtig kunnen we er wel iets over zeggen. Zie ook psychologie *.

(4) Er ligt dan ook altijd papier en schrijfgerief op mijn nachttafeltje, opdat dan vaak zaken doorkomen, die overdag niet doorkomen. Heel veel "spreuken" komen 's nachts.
Persoonlijk maak ik een onderscheid tussen wat ik "dagbewustzijn" en "nachtbewustzijn" noem.

(5) Een ander voorbeeld is (lijkt mij te zijn) impliciete en expliciete orde. *

(6) Het beeld van een middeleeuwse kerker heb ik ergens gelezen, maar ik weet niet meer waar.

(7) Deze indeling is beïnvloed door C.G. Jung *

(8) Erik van Ruysbeek in "De smaak van honing" *

(9) Het sleutelwoord van "De Lantaarn".

(10) Meer hierover in de tekst "Bij een crisis zijn er twee kritieke punten, en deze voelen identiek aan" *.

(11) Hierop wordt dieper ingegaan bij het begrip adolescentie *.

(12) C. Jung noemt dit proces individuatie *.


top



Printvriendelijk