nachtbloemen

nr. 11

Inhoudstabel   ©

They call it Passchendaele

Vooraf

2006

Zoekend naar oudere teksten vind ik dit aangrijpende verhaal terug. Het gaat over een ongewoon bezoek aan het Tyne Cot kerkhof in Passendale.
"Het Tyne Cot Cemetry met zijn 11.956 graven is het grootste Britse kerkhof op het vasteland." Ik was er toen (1982) nog nooit geweest.
Later heb ik in Passendale gewoond en ben ik er tientallen keren geweest. Tot daar deze toevoeging (Kerstavond 2006).
De overige tekst dateert van 1993 (met flink wat inleiding, maar die is nodig om het geheel te kunnen begrijpen).

Titel

De titel verwijst naar twee zaken: naar het concert "We died in hell. They called it Passchendaele" en naar een bezoek aan het Tyne Cot kerkhof.

We died in hell. They called it Passchendaele.

Dit concert werd voor het eerst opgevoerd in 1992 naar aanleiding van de 75-ste verjaardag van de Derde Slag om Ieper (bekend als de slag bij Passendale). Op vrijdag 9 juli 1993 werd het concert opgevoerd onder de Menenpoort te Ieper, op maandag 12 juli in de kerk van Passendale. Tussen 10 en 20 november 1993 was er opnieuw een korte tournee.

VAKA    Vlaams AktieKomitee tegen Atoomwapens

De jaren 80 van de vorige eeuw was de periode van de grote vredesmanifestaties. Met de plaatselijke VAKA-groep waren we heel aktief. Voornamelijk in '82-'83 was ik er erg bij betrokken.
Voor 11 november '82 hadden we een aktie bedacht, met name een zwarte krans neerleggen. Een krans die later hopelijk overbodig zou blijken, want ze was gericht 'Aan de toekomstige slachtoffers van de derde wereldoorlog. ... [en de rest van de tekst weet ik niet meer]'. Er waren drie kransen voorzien, met name één voor een monument in Wervik, één voor het monument op de Kemmelberg, en één voor het monument op het Tyne Cot kerkhof. Wervik zorgde zelf voor zijn krans. Op de vooravond (10 november om 20 uur) zouden we de twee overige kransen maken. Uiteindelijk bleek dat we met twee personen waren. Niet getreurd. We hebben er hard aan gewerkt, en omstreeks middernacht waren de kransen klaar. Restte nog de kransen naar de monumenten brengen. In Wervik had men toestemming om met de officiële stoet mee te stappen. Voor Kemmel en Passendale vreesden we geen toestemming te krijgen, en we hebben ze dan ook niet gevraagd. Er was beslist de nacht voor 11 november de kransen aan de monumenten te leggen. Ik was met de auto, dus was ik aan de beurt.
Middernacht. Eerst naar de Kemmelberg, dit verliep vlot. Dan naar Passendale. Ik was nog nooit naar het Tyne Cot kerkhof geweest, en ik wist ook niet dat het zo immens groot was. Er was een poort ... maar ze bleek niet op slot. En dan alleen, in het holst van de nacht, op dat immense kerkhof ... Daar begint ook het verhaal.

De muziek

Tijdens het concert "We died in hell. They called it Passchendaele" onder de Menenpoort kwam het verhaal terug tot leven. Tijdens een instrumentaal nummer voelde ik me terug op dat kerkhof net zoals 10 jaar terug.
's Anderendaags, heb ik het ganse gebeuren op papier gezet.

Het verhaal :

de poort heb ik achter mij dicht gedaan.
ik schrik,
zo een immens kerkhof !
hier sta ik nu,
met mijn zwarte krans in de hand:
"aan de toekomstige slachtoffers van de derde wereldoorlog ..."
er is wat maanlicht.
plots besef ik dat ik midden in de eerste wereldoorlog sta.
van de derde naar de eerste teruggeslingerd.
in de verte zie ik het monument

ik sta in de middengang,
en ik begin te stappen.
links: allemaal graven
rechts: allemaal graven.
ik stap verder.

heel ver: het monument.
links: de ene rij zerken na de andere,
rechts: de ontzaglijke lange rijen,
tientallen zerken op één rij
links: en dit de ene rij na de andere
ik ga verder.

de maan straalt over de graven
de stenen zerken zijn dood.
en ook de soldaten zijn dood.

even wijk ik van de middengang af
even ga ik naar rechts.
ik sta stil voor één graf.
sober,
een mooie eenvoudige steen,
vaag zie ik er een kruis op,
en vermoedelijk een naam en een datum.
veel meer zie ik niet.

ik probeer het te begrijpen:
wanneer ik dit ene graf niet begrijp,
dan begrijp ik niks.
de maan, het graf,
het lukt mij niet;
ik begrijp er niets van.

ik ga terug naar de middengang.
ik sidder.
het ontzaglijke monument 
is dichterbij gekomen.

is dit een monument? 
ik ril opnieuw.
duizenden soldaten liggen hier begraven,
dit grootse monument 
moet van hen helden maken.
ik begrijp er niets van.

de rijen en rijen soldaten
ik bekijk één rij,
en ik begin te tellen:
vanaf de middengang, altijd maar verder
de rij lijkt eindeloos.
ik stop.

ik kijk opnieuw voor mij
weer die rilling:
mijn doel, het monument!

ik stap verder,
het is omstreeks één uur in de nacht,
10 november.
het is na middernacht: 11 november.
we zijn 11 november!
hier sta ik dan, 
alleen op dit reusachtige kerkhof.
één levende te midden van duizenden doden.
wie doet zoiets?
ik heb nog steeds mijn krans bij mij.

niet meer omkijken;
recht op mijn doel af,
het monument.

ik nader

ik kijk op
het ontzaglijke monument is nog groter geworden
weer die siddering ...
de maan stelt me gerust:
de doden liggen hier al járen.

de maan, het mooi geknipte gras, de doden: 
één geheel
ik kijk op:
wat doet dit monument hier?
ik wordt boos
dan voel ik terug de krans
en ik stap door:
'niet denken, geen emoties, verder stappen'.
dit lukt mij niet.
ik ga verder.

aan de voet van het monument
kijk ik nog even omhoog
binnen enkele uren
is er hier een grootste plechtigheid:
muziek, feest.
en de doden zullen weer 
als helden tot leven komen.

ik leg mijn krans neer,
de doden zullen dood blijven.