Rouwen om Boudewijn

Deze tekst komt uit een tijdschrift dat ik destijds uitgaf.
(Tijdschrift: "Terug recht zetten", 2de jaargang, nr. 1 - herfstnummer 1993)
Op een paar details na werd aan de tekst niets gewijzigd. Ook de spelling dateert van 1993.

Vooraf:

* Zowat iedereen heeft op zijn of haar manier afscheid genomen van koning Boudewijn, waarom zou ik op het appél ontbreken ?
* Het is een wat komplexe tekst, doordat een aantal thema's door elkaar verweven zijn, vandaar ook twee ondertitels.
* Zoals de ondertitel "overleven en dood" laat vermoeden gaat het inderdaad om een diepgaande tekst. Belangrijk om weten is dat leven en dood in een minder gebruikelijke, met name een gnostische *, betekenis aangewend wordt; deze wijkt nogal af van de klassieke visie.
Voor wie er niet mee vertrouwd is, het loont wel eens de moeite om er kennis mee te maken.

Boudewijn

Eigenlijk wou ik een artikel schrijven over nieuws, met de klemtoon op het teeveejournaal. Hierbij wou ik u een raadseltje aanbieden. Stel u weet van de wereld niets af, tenzij via het nieuws. Of -zwart wit gesteld- u kijkt op de wereld via één-vierkante-meter-berichten (het teeveescherm). Het raadseltje: wat is het hoofdkenmerk van artiesten? Denk er eens over na. En vergeet het niet: het uitgangspunt is dat uw visie op de wereld één vierkante meter bedraagt.

Eigenlijk wou ik...
De titel gaat over Koning Boudewijn. Koning Boudewijn is niet meer. Een groot man is gestorven. De koning is terug gekomen, hij heet Albert II, Boudewijn komt niet terug. Elke funktie, of dit nu koning of slotenmaker is, is uiteindelijk vervangbaar. De mens die de funktie uitoefent, is uniek; ook de manier waarop het vervullen van de funktie ingekleurd wordt is enig.

Ik wou een artikel schrijven over nieuws. Koning Boudewijn gaf me extra inspiratie. Is koning Boudewijn dan toch niet dood?

Weet u de oplossing van het raadseltje al? Zal ik het u vertellen? Als u de wereld alleen door de één-vierkante-meter-nieuwsberichten bekijkt, dan is het hoofdkenmerk van artiesten dat ze sterven.

Kunstenaars
komen in het nieuws
wanneer ze sterven *.

Zelfs bij koningen is dit meestal zo.

Waarom is het voornaamste nieuwsfeit van kunstenaars (en koningen): "hij of zij is overleden" ? Het zegt veel over de mens zelf, en -misschien minder opvallend- over wat nieuws is.

Eén van de hoofdkenmerken van nieuws is dat het dood is. Nieuws volgt de lijn: verleden, ophalen, reproduceren, m.a.w. de lijn van het denken. Deze lijn is dood.

Dit heeft te maken met het feit dat denken een mechanisch, m.a.w. dood, gebeuren is.

Het hoofdkenmerk van kunst en kunstenaars is leven.
Kunst volgt de lijn : kunst, kunstenaar, kreativiteit, bron van kreativiteit.
Deze lijn leeft!

Deze lijn is zeer diep geworteld , tot in de kern van het zijn zelf, de kern van het leven.

Nieuws wil een brede kijk op de wereld geven, en het voelt zich dan ook geroepen om het onder andere ook over kunst te hebben. Het dode nieuws wil levende kunst brengen... en het brengt de kunstenaar wanneer hij gestorven is.

Over koning Boudewijn kan je hetzelfde zeggen: de opsomming van datums en feiten is dode materie.
De ideeën en gevoelens die hij nagelaten heeft is levende materie. Ik geef premier Dehaene gelijk wanneer hij zegt (niet letterlijk): 'het beste eerbetoon dat we koning Boudewijn kunnen brengen is zijn wensen verwezenlijken, o.a. de eenheid in het land bewaren'.

Rouwen

Scheiden doet pijn. Ook rouwen is een scheidingsproces. Er wordt gerouwd, onder andere voor de koning.
Niemand rouwt om een dode, men rouwt om wat nog leeft (in zichzelf). Soms wordt er om de schijn gerouwd, deze rouw is dood. Echte rouw leeft. Rouwen is een soort angstreaktie; men dreigt iets te verliezen, of men is iets verloren. Het is niet de overledene die rouwt, het zijn de levenden. Of de overledene dood is laat ik in het midden, feit is dat de levenden 'een beetje dood gaan'. Dit is naar mijn mening dan ook de reden van het rouwen: het eigen 'een beetje dood gaan'. Wie niet dood gaat rouwt niet.

Was het daarom dat koningin Fabiola in het wit gekleed was? Vast staat dat zij sterk de klemtoon legde op verrijzenis. Er is leven en overleven. En waar overleven troef is, is er geen plaats voor dood. En waar er geen dood is, is er ook geen rouw.

Nogal wat mensen bleken behoefte te hebben aan rouwen. Plots was er ruimte om te rouwen, 'om een beetje dood te gaan'.

Er werd gerouwd om koning Boudewijn, om 'België', maar ook om een eigen overledene (een vader, een vriend of vriendin, een tante, een buur, ...). Er bleek achterstand te zijn in het rouwen. Ook dit is de dood van onze koning: het inhalen van achterstallige rouw.

De schaduw van de werkelijkheid

Van waar deze 'laattijdige' behoefte aan rouwen? In het nieuws, en in feite in onze ganse konsumptiemaatschappij, is er geen tijd voor gevoelens [1993]. Nieuws is trouwens niet bij machte gevoelens weer te geven. Journalisten hebben het, soms tot hun schade en schande toch geprobeerd, er werd een soort karikatuur van gevoelens ten toon gespreid.

Nieuws is niet in staat noch gevoelens, noch kunst, en nog zoveel andere zaken weer te geven.

Enige uitleg (toegegeven, er bestaan gemakkelijker onderwerpen) : Het nieuws kan de kunstenaar niet écht vatten. En waarom niet? Omdat kunstenaars niet de vatten zijn. Vatten speelt zich af in de materie-tijd dimensie, de hebben-dimensie. Kunst en kreativiteit spelen zich ondermeer af in de niet-tijd-dimensies, de zijn-dimensies, de dimensies hoger dan de tijd-ruimte-dimensie. Kunst is niet te vatten, niet te reduceren tot tijd-ruimte, en ook kunstenaars niet. Vatten, grijpen, begrijpen zijn materiële zaken. Dit betekent dat tal van domeinen eenvoudigweg niet te vatten zijn. Door het flitsende karakter van het nieuws is er alleen plaats en tijd voor vatten; 'pakken en doorgeven' (aan de nieuwskonsument).

Het nieuws kan informatie over de koning omvatten, maar niet Boudewijn. Het kan het over leven en dood hebben in koele data, maar de dood van koning Boudewijn, de rouwende mensen, leed, vreugde enzomeer, dit alles kan het nieuws niet vatten.

Op zich hoeft dit geen probleem te zijn. Alleen wordt de indruk geschapen dat het nieuws een echte ( 'objectieve' ) kijk op de wereld is, en dit is het niet. Het nieuws is geen venster op de wereld, ook niet een venster van één vierkante meter. Het nieuws brengt de werkelijkheid niet in beeld, het brengt in het beste geval een materiële kijk op de gebeurtenissen over; dit is niet de werkelijkheid. Nieuws kan hoogstens de schaduwen van de werkelijkheid weergeven (beeld naar Plato); waar het bovendien zelden in slaagt. Wanneer de schaduw van de werkelijkheid voor de echte werkelijkheid aanzien wordt, dan zitten we zwaar fout. En dit gebeurt maar al te vaak.

Het is uiteraard wel zo dat het nieuws emoties kan opwekken (onder andere door emoties, of beter gezegd de uitingen ervan, in beeld te brengen). Dit is totaal iets anders dan emoties overbrengen.

Wanneer je het analyseert, dan zijn er drie fasen: er zijn de oorspronkelijke gevoelens (die tot de oorspronkelijke werkelijkheid behoren), er is het uiten van de emoties (de schaduw van de werkelijkheid, of beter gezegd van een gedeelte van de werkelijkheid). Dit wordt overgebracht. Er wordt bij de ontvanger een nieuwe werkelijkheid gevormd, nieuwe emoties. Deze nieuwe (eigen) werkelijkheid is niet de oorspronkelijke werkelijkheid. Het nieuws brengt werkelijkheden vervormd over (die bij de ontvanger dan nog eens vervormd worden). Nogmaals: op zich is dit geen probeem, ware het niet dat het nieuws pretendeert wél de waarheid over te brengen. Er bestaat zelfs niet iets als dé waarheid, laat staan dat nieuws deze zou kunnen overbrengen.

Wat is nieuws niet?

We hebben het voortdurend over nieuws, maar wat is nieuws? Om hierachter te komen wil ik een gekend procédé gebruiken, namelijk zeggen wat het nieuws niet is. De reden waarom is duidelijk: er bestaat een heilig huisje dat zegt dat nieuws een venster op de wereld is. En dat is het dus niet!

Zoals reeds gezegd poogt nieuws alleen dode materie op een 'objectieve' wijze te brengen; en het slaagt zelfs daar niet in.

Voor wie niet overtuigd is, volgende lijst: We beginnen met een thema dat koning Boudewijn nauw aan het hart ligt, met name de vrouwenhandel. Vrouwenhandel heeft jaren gedijdt (en vandaag nog), dit was geen nieuws. Opeens verscheen er een boek ('Ze zijn zo lief meneer' van Chris De Stoop). Het werd nieuws. Precisering: het boek werd nieuws. Later kwam er een parlementaire kommissie, deze kommissie werd nieuws. De bende van de miljardair werd nieuws. De gedragingen van een Gentse politieman werden nieuws. De vrouwenhandel op zich, werd alleen kantlijnnieuws. Dit is een duidelijk voorbeeld van wat wel en wat geen nieuws is. Vier à vijf verkeersdoden per dag. Dit is geen nieuws. Alleen de zogenaamde 'weekenddoden' spreken nog tot de verbeelding, deze zijn nog af en toe nieuws. De term 'weekenddode' is zeer verwarrend en misleidend. Maar het spreekt tot de verbeelding, nieuws heeft in de eerste plaats beelden nodig. Deze beelden zijn voor een flink stuk bepalend of een feit al dan niet nieuws is. Per dag sterven duizenden mensen van ontbering. Ook dit is geen nieuws. Somalië was geen nieuws. De VS organiseerde, in James Bond stijl, 'de landing op Somalië' (exact getimed om binnen het nieuws in de VS te vallen). Er waren spektakulaire beelden. De uitgehongerde mensen zijn al lang geen spektakel, en dan ook geen nieuws, meer. 'James Bond Live' was wel nieuws. Van ex-Joegoslavië kennen we de meest gruwelijke beelden, maar een globale kijk hoe een doordeweekse dag eruit ziet, dat vertelt het nieuws ons niet.

Nieuws brengt alleen wat nieuw is. Een gevolg hiervan is dat abrupte feiten, meestal heel negatieve zaken, wel nieuws zijn, terwijl langlopende (meestal opbouwende) processen dit niet zijn. Zo is dood meestal wel nieuws, terwijl leven dit niet is.

Kunstenaars komen in het nieuws wanneer ze gestorven zijn. Koning Boudewijn werkt hard om de staat samen te houden, vrij geruisloos, zeer weinig nieuws. Pas als hij overleden is, wordt een samenvatting gegeven. Het ganse pakket is nieuws, de dagdagelijkse werking niet of nauwelijks.

Wat is nieuws dan wel?

Nu we ongeveer weten wat nieuws niet is wordt het, enigszins tegen de traditie in, tijd om te vertellen wat het wel is. Nieuws is niet: een venster op de wereld. Het is wel: een venster op een wereld. Niet dé wereld, maar een wereld. De media maken hun eigen wereld, de mediawereld. Deze wereld verslaan ze, en dit wordt dan het nieuws.

Deze wereld is trouwens zo geselekteerd dat ze ze kunnen verslaan. Is het daarom dat politici zo vaak aan bod komen, terwijl kreatieve kunstenaars niet? Een politicus is een gemakkelijke prooi om te vatten, en dan ook om te verslaan. Het is belangrijk enig beeld te hebben hoe deze mediawereld tot stand komt. Er is een eerste filtering en kleuring.
* Er is een massale filtering: alles wat niet in een flits te vatten is, komt niet in de mediawereld. (Er is toch geen tijd voor).
* Nieuws wordt wel eens gedegradeerd tot konsumptieprodukt, je weet wel: de Heilige Kijkcijfers.
* Het TV-nieuws werkt met beelden. Het bezitten van een beeld is medebepalend of iets al dan niet nieuwswaarde heeft.
* Mediamensen zijn belangrijke mensen. Soms eisen ze ten onrechte het middelpunt van de belangstelling voor zichzelf op.

Er ontstaat een schaduwwereld. Hieruit wordt geselekteerd wat wel en wat geen nieuws is.

De echte wereld bevat een schaduwwereld, net zoals een bol een cirkel in zich heeft.

Van wat nog rest wordt een stuk ingekleurd. Dit is dan uiteindelijk de mediawereld, of ook hier: een mediawereld. Dit wordt gepresenteerd, en meteen krijgen we een venster op een mediawereld. Een wereld die een flink stuk van de echte wereld af staat.

Ik geef toe dat het vrij gemakkelijk is kritiek te geven. Een alternatief aanbieden is inderdaad niet eenvoudig, maar ook niet onmogelijk. Wat mij vooral stoort is het dode 'objectieve' karakter dat van het nieuws uitgaat. De wereld is niet dood, ook dit is een objectief feit. Persoonlijk noem ik onze konsumptiemaatschappij wel halfdood.

Onze Westerse wereld noem ik halfdood. Voor wie dit 'wiskundig' bevestigd wil: spiritueel stellen we ongeveer niets meer voor (hoogstens 2 op 10) , geestelijk is het ook al niet zo best gesteld (hoogstens 6 op 10), alleen lichamelijk presteren we 'goed' (zij het dat in Sint-Truiden de Shik's veel beter tegen lichamelijke arbeid bestand zijn dan de Belgen). Dit dus over 'onze konsumptiesamenleving is halfdood'.

Overleven en dood.

Nieuws is één van de vele faktoren die onze halfdode wereld tot stand heeft gebracht. De hoofdreden is niet dat nieuws zo vaak dood weergeeft, maar wel dat ze dood, en ook leven, niét weergeeft.

Door het flitsende karakter ondergaat de nieuwskijker het nieuws, en hij of zij gaat blind voorbij aan de essentie (die trouwens niet aan bod komt). Dit blind voorbijgaan werkt afstompend. Een afgestompte mens is een halfdode mens. Voor het overlijden van koning Boudewijn was er wat meer tijd. Dit is dan ook één van de redenen waarom zoveel emoties loskwamen.

Om af te sluiten nog twee citaten over overleven en dood:

Er is maar één manier om te verrijzen,
en dat is door de dood heen gaan
(terwijl men nog leeft) *

Het Philippus evangelie * is nog veel duidelijker (logion 90):

"Zij die zeggen dat ze eerst zullen sterven en daarna opstaan, vergissen zich. Als zij niet eerst terwijl ze leven de Opstanding ontvangen, zullen ze bij hun sterven niets ontvangen. "